„Recycling the German Ghosts. Resettlement Cultures in Poland, Czechia and Slovakia after 1945 (SPECTRAL RECYCLING)”
Kierownik projektu: dr Karolina Ćwiek-Rogalska
Okres realizacji: 2022–2027
Numer projektu: 101041946
Konkurs: ERC Starting Grant
Zazwyczaj myślimy o duchach jak o widmach zmarłych nawiedzających świat żywych. A jeśliby uznać za duchy wszystkie materialne pozostałości, które wydobywają na światło dzienne przeoczone aspekty przeszłości i umożliwiają nam zrozumienie innych niż nasze doświadczeń? Przyjmuję takie podejście w badaniach nad przesiedleniami, prowadzonych na terenach wcześniej zamieszkiwanych przez jedną kulturę, które w wyniku przymusowych migracji zasiedlili przedstawiciele innej. Przesiedlenie to proces, który obejmuje zarówno wysiedlenia, jak i ponowne osadnictwo. Zjawisko wysiedleń zostało dotąd stosunkowo dobrze zbadane, ale wiele aspektów ponownego osadnictwa wymaga dodatkowej uwagi badaczek i badaczy: szczególnie doświadczenia osadników związane z rzeczami pozostawionymi przez poprzednich mieszkańców. Podstawą moich analiz będą badania archiwalne i terenowe, prowadzone w trzech regionach słowiańskiej części Europy Środkowej, gdzie ślady dawnych kultur niemieckich pozostały widoczne, niezależnie od wysiłków mających na celu ich wymazanie.
Rzeczy działają jak duchy poprzedniej kultury i zmuszają osadników do interakcji z „widmową” obecnością wysiedlonych. Poprzesiedleńcze spotkanie nowej i dawnej kultury przypomina tym samym formę życia pozagrobowego: użycie języka i sposobów myślenia, które wiążemy ze światem duchów pomaga uchwycić istotny aspekt doświadczenia osadniczego, który wymykał się innym sposobom opisu lub był przez nie pomijany. Widmontologia, spektralna teoria bytu, pozwala na pokazanie, w jaki sposób teraźniejszość jest przesiąknięta przeszłością i pozwala nam zajmować się nierozwiązanymi dotąd pytaniami, stając się tym samym narzędziem do badania niewyjaśnionych zjawisk. Do widmontologii dodaję autorską kategorię recyklingu: rozumianego jako mechanizm ponownego wprowadzania tego, co pozostawili wysiedleni, w życie osadników.
Moje podejście przyniesie świeże spojrzenie na codzienne życie w regionach poprzesiedleńczych, zapewniając bardziej zniuansowane i spójne zrozumienie procesów przymusowych migracji i ich ciągłych reinterpretacji w różnych reżimach politycznych i ideologicznych. Pokazując, czym są rzeczy poprzesiedleńcze i jaki jest stosunek ludzi do nich, projekt przedstawi studium przypadku tego, czego możemy się dowiedzieć o wyłanianiu się nowych kultur z doświadczeń Europy Środkowej